Als kind was ik natuurlijk door de diverse opvoeders behoorlijk bang gemaakt voor de hel, de duvel en zijn ouwe moer maar de helletaferelen van Bosch bezorgden me pas echt de kouwe rillingen. Van genot. Wat het extra aantrekkelijk maakte, voor mij althans, was zijn onnavolgbare en bizarre humor die werkelijk van zijn schilderijen afspat. Schilderijen waar je ook om kon lachen, kom daar maar eens om bij die door waterkou en barstende bitumen doordrenkte Haagse School.

 In de loop der tijden begon ik ook te ontdekken dat zelfs aan de meest bizarre types van Bosch vrijwel niets verzonnen is. Ze zijn gewoon opgebouwd uit een grote verscheidenheid alledaagse rommel: Fluiten, harpen, messen, mensen, vogels, insecten, schaatsen, varkens, nonnen, noem maar op. Eigenlijk is er helemaal niks surrealistisch aan het werk van Bosch, het is realisme in optima forma, door een kunstenaar met enorme fantasie door de mangel gehaald. En omdat hij zo slim was een rijke vrouw te trouwen hoefde hij zich niets gelegen te laten liggen aan opdrachtgevers die waarschijnlijk niet geïnteresseerd waren in schilderkunst op zich maar des te meer in een over te brengen boodschap en kon hij in alle rust aan een voor die tijd ongekend persoonlijk oeuvre werken.

 Over de eventuele (diepere) betekenis van zijn werk heb ik nooit zo wakker gelegen. Er zijn bibliotheken volgeschreven waarin meer of minder geleerde dames en heren zich uitputten al die schilderijen tot op de laatste vierkante millimeter te verklaren. Ik heb daar natuurlijk maar een fractie van gelezen, maar wat vooral opvalt is de vermoeiende ernst waarmee de schilder en zijn oeuvre doorgaans worden benaderd. Vrijwel altijd wordt hij weggezet als een moralist die de ontspoorde en verdorven middeleeuwse mens zonodig een spiegel moest voorhouden terwijl zelfs een leek als ondergetekende kan zien dat hij vooral een enorm plezier beleefde aan het schilderen van al die buitenissige taferelen en het lijkt mij onwaarschijnlijk dat achter iedere vis met vrouwenbenen een andere betekenis schuilgaat dan een een vis met vrouwenbenen. Er is ondertussen geen religieus genootschap, geheim filosofisch gezelschap, schuinsmarcherende wandelclub of esoterische knutselclub waarvan Bosch in de loop der tijden postuum geen lid is gemaakt. Wat mij betreft laat het werk van Bosch zich nimmer eenduidig verklaren. Laat mij die schilders kennen, die hebben vaak zelf geen flauw idee waar ze nu eigenlijk mee bezig zijn, ze doen doorgaans ook maar wat...

 Zelf denk ik overigens dat er niet veel meer dan oppervlakkige overeenkomsten bestaan tussen het werk van Bosch en ondergetekende. Bosch is een onuitputtelijke inspiratiebron maar we komen uit twee totaal verschillende werelden. Ik probeer me wel eens voor te stellen wat het geweest moet zijn om als bedeesde bezoeker het atelier van Bosch binnen te schuifelen en de Tuin der Lusten voor je te zien opdoemen. De enige plaatjes die je kende waren waarschijnlijk de primitieve houtsneden uit 'n bijbel en een paar derderangs altaarstukken uit de dorpskerk dus het moet een enorme sensatie geweest zijn om dat schilderij, nog helemaal vers in de verf, te mogen aanschouwen. Tegenwoordig word je bedolven onder de beelden en wordt het je bijna kwalijk genomen als je je, zeker als figuratief kunstschilder, inspant om aan die brij iets waardevols toe te voegen. Helletaferelen hoeven we overigens niet meer te schilderen. Eén druk op de knop en de hel - je zou er bijna weer in gaan geloven - die wereld heet stroomt onophoudelijk je huiskamer binnen.